Phần 1: Tổng quan về kiểm soát tập trung kinh tế tại Việt Nam

Kiểm soát tập trung kinh tế đề cập đến quá trình rà soát các tập trung kinh tế theo quy định của pháp luật về cạnh tranh. Nó được áp dụng để ngăn chặn các tác động hạn chế cạnh tranh của các tập trung kinh tế đó và là chế độ kiểm soát trước, nghĩa là cơ quan cạnh tranh phải thực hiện rà soát trước khi hoàn thành việc tập trung kinh tế.

Các văn bản pháp luật chính về kiểm soát tập trung kinh tế tại Việt Nam là Luật Cạnh tranh số 23/2018/QH14 và Nghị định 35/2020/NĐ-CP ngày 24 tháng 3 năm 2020 hướng dẫn thi hành Luật Cạnh tranh 2018. Luật quy định về định nghĩa tập trung kinh tế, ngưỡng thông báo, hồ sơ buộc nộp, quy trình rà soát và vi phạm chế độ kiểm soát tập trung kinh tế.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (VCC), được thành lập gần đây vào ngày 01 tháng 4 năm 2023, là cơ quan cạnh tranh chính của Việt Nam. VCC trực thuộc Bộ Công Thương (MOIT), thực hiện các chức năng giám sát chế độ kiểm soát tập trung kinh tế và áp dụng các chế tài và biện pháp khắc phục tương ứng theo quy định.

Liên quan đến "tập trung kinh tế": Tập trung kinh tế diễn ra khi có các giao dịch như sáp nhập doanh nghiệp, mua lại doanh nghiệp, hợp nhất doanh nghiệp hoặc liên doanh giữa các doanh nghiệp:

• Sáp nhập: Là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập.
• Mua lại: Là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiệp bị mua lại.

Khái niệm "kiểm soát hoặc chi phối" xảy ra khi doanh nghiệp mua lại có "quyền kiểm soát" đối với doanh nghiệp bị mua lại hoặc một lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại trong bất kỳ trường hợp nào sau đây:

1. Doanh nghiệp mua lại nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc trên 50% tổng số cổ phần có quyền biểu quyết của doanh nghiệp bị mua lại (tiêu chí kiểm soát biểu quyết);
2. Doanh nghiệp mua lại nắm quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng trên 50% tài sản của doanh nghiệp bị mua lại liên quan đến toàn bộ hoặc một ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại (tiêu chí kiểm soát tài sản); hoặc
3. Doanh nghiệp mua lại có một trong các quyền sau đây đối với doanh nghiệp bị mua lại (tiêu chí kiểm soát khác): (i) quyền trực tiếp hoặc gián tiếp quyết định bổ nhiệm hoặc miễn nhiệm đa số thành viên ban quản lý của doanh nghiệp bị mua lại; (ii) quyền quyết định sửa đổi, bổ sung Điều lệ của doanh nghiệp bị mua lại; (iii) quyền quyết định các vấn đề quan trọng về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại.

• Hợp nhất doanh nghiệp: Là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất.
• Liên doanh giữa các doanh nghiệp: Là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp cùng nhau góp một phần tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới.

Tuy nhiên, các quy định về cạnh tranh của Việt Nam không đưa ra bất kỳ ngoại lệ cụ thể nào đối với các giao dịch vốn dĩ không gây ra lo ngại về cạnh tranh và không thuộc đối tượng buộc nộp hồ sơ kiểm soát tập trung kinh tế. Ví dụ, các giao dịch tái cấu trúc nội bộ giữa các doanh nghiệp thuộc cùng một tập đoàn do cùng một công ty mẹ nắm giữ (giao dịch nội bộ tập đoàn) mà không làm thay đổi quyền kiểm soát của tập đoàn đó trên thị trường liên quan. Một ví dụ khác là các tập trung kinh tế nước ngoài với nước ngoài không có liên quan địa phương (ví dụ: doanh nghiệp bị mua lại không tạo ra bất kỳ doanh thu nào trên thị trường Việt Nam). Những giao dịch này có thể không gây ra lo ngại về cạnh tranh nhưng vẫn có thể kích hoạt yêu cầu nộp hồ sơ kiểm soát tập trung kinh tế nếu đáp ứng bất kỳ ngưỡng thông báo nào.

Như vậy, việc nộp hồ sơ kiểm soát tập trung kinh tế được yêu cầu khi một tập trung kinh tế đạt hoặc vượt quá bất kỳ ngưỡng thông báo nào theo quy định dưới đây. Tất cả các doanh nghiệp tham gia giao dịch phải cùng nhau nộp hồ sơ xin kiểm soát tập trung kinh tế cho VCC.

Thêm vào đó, còn có các quy định pháp luật khác điều chỉnh về việc  tập trung kinh tế trong một số ngành cụ thể. Các quy định này không thay thế cho các quy định về kiểm soát tập trung kinh tế theo Luật Cạnh tranh, mà tồn tại song song với Luật Cạnh tranh.

Cụ thể, trong lĩnh vực bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm phải được Bộ Tài chính chấp thuận bằng văn bản nếu doanh nghiệp: (i) chuyển nhượng cổ phần, phần vốn góp dẫn đến có cổ đông, thành viên góp vốn sở hữu từ 10% vốn điều lệ trở lên hoặc giảm xuống dưới 10% vốn điều lệ; (ii) tái cấu trúc theo phương thức chia, tách, sáp nhập, hợp nhất, giải thể, chuyển đổi hình thức doanh nghiệp.

Đối với tổ chức tín dụng, tổ chức tín dụng phải được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chấp thuận bằng văn bản nếu tổ chức tín dụng tổ chức lại dưới hình thức chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, chuyển đổi hình thức pháp lý.

Trong lĩnh vực viễn thông, trước khi thực hiện tập trung kinh tế, các doanh nghiệp viễn thông có thị phần kết hợp trên thị trường dịch vụ liên quan từ 30% đến 50% phải thông báo cho Bộ Thông tin và Truyền thông.

1. Điều 74 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022
2. Điều 153 Luật Các tổ chức tín dụng 2010
3. Khoản 5 Điều 19 Luật Viễn thông 2009